estoński

Eesti keel

Liczba rodzimych mówców

Około 1,29 mln

Oficjalny język

Estonia, UE

Język diaspory

Szwecja, Finlandia, Łotwa, Niemcy, Kanada, USA, Rosja, Australia, Argentyna, Brazylia, Wielka Brytania, Dania

Alfabet
Łaciński, 32 litery

Przypadki
14

Kod językowy
et, est

Typologia językowa
aglutynacyjny , tworzenie złożeń (compositów) , SVO

Rodzina językowa
rodzina uralska, grupa ugrofińska, podgrupa bałtycko-fińska

Liczba dialektów
2

Najdłuższy wyraz

sünnipäevanädalalõpupeopärastlõunaväsimatus

niewyczerpana energia w niedzielny wieczór po świętowaniu urodzinach, które trwało cały weekend

uusaastaöövastuvõtuhommikuidüll

poranna idylla po dniu Nowego Roku

Ciekawy wyraz lub zdanie

Wyrazy z minimalną liczbą spółgłosek:

jäääär

krawędź lodu

kõueöö

burzowa noc

ajaja

poganiacz

Najdłuższy wyraz złożony:

kuuuurija istus töööös jääääres

Astronom podczas roboczej nocy siedział na brzegu lodu.

jõeäärne õueaiamaa

ogród nad brzegiem rzeki

Historia

Język estoński zaczął się formować w XII - XIII w. w wyniku zmieszania się dwóch lub trzech języków, które wyodrębniły się z innych dialektów bałtycko-fińskich na początku naszej ery. Do języków, które wpłynęły na rozwój języka estońskiego, należą języki germańskie, słowiańskie i bałtyckie.

Dialekty

Dwie grupy dialektów różniących się istotnie między sobą:

Dialekty północne:
- Dialekty środkowo-estońskie: centralny, zachodni, wyspowy, wschodni
- Dialekty północno-wschodnie: przybrzeżny, alutaguse
Dialekty południowe: mulgi, tartu, võro

System pisma i wymowa

W wyrazach estońskich akcent zwykle pada na pierwszą sylabę (są jednak wyjątki aitäh „dziękuję”, sõbranna „dziewczyna” czy też kilka wykrzykników: ahah, ohoh, w których akcent pada na drugą sylabę). Starsze zapożyczenia też są akcentowane na pierwszą sylabę, np. miljonär, apelsin, pensionär, natomiast nowsze pożyczki akcentuje się tak jak w ich macierzystych językach: büroo, psühholoogia, kompuuter.

Samogłoski wymawia się wyraźnie i bez redukcji. Spółgłoski oraz samogłoski mają trzy poziomy długości: koli (krótkie ‘о’ – „wprowadzić się”), kooli (średnio długie ‘о’, „szkoły”, dopełniacz), kooli (długie ‘о’, „do szkoły”).

Spółgłoski dzielą się według tego czy są mocne czy słabe, a nie według tego czy są dźwięczne czy bezdźwięczne. Spółgłoski g, b, d, d’, na przykład, nie są dźwięczne, ale słabe z niewielką okluzją artykulacyjną, dlatego też brzmią akustycznie bardziej jak k, p, t, t’. Estońskie k, p, t, t’ wymawia się z dłuższym zwarciem. Spółgłoski nie stają się bezdźwięczne na końcu wyrazów. Słabe i mocne spółgłoski zwarto-wybuchowe na początku wyrazów nie są wymawiane odmiennie; tak więc na przykład słowa baas „baza” oraz paas „wapień” są wymawiane tak samo. Dźwięk f występuje jedynie w zapożyczeniach, np. film, faktor.

Wymowa w większości przypadków wynika z zapisu.

Gramatyka

Język estoński jest językiem aglutynacyjno-fleksyjnym. Formy gramatyczne buduje się za pomocą następujących metod: wykładniki gramatyczne i końcówki przyłącza się do rdzenia wyrazu (na przykład: mnogi adessivus lauda+de+l (rdzeń + wykładnik liczby mnogiej + końcówka przypadku) „na stołach”; mają także miejsce zmiany fonetyczne w wyrazie (lugema „czytać” – loen „czytam”). Wyrazy mogą się składać z dużej liczby morfemów.

Estoński nie posiada kategorii rodzaju gramatycznego i rodzajników, jednak ma on wykładnik rodzaju żeńskiego w słowach denotujących kobiety, na przykład: tanárnő, „nauczycielka”, titkárnő, „sekretarka”.

W języku estońskim jest 14 przypadków. Końcówki przypadków są oparte na zmianie tak zwanych słabych i mocnych stopni, w efekcie czego wyraz może podlegać bardzo istotnym zmianom: tuba („pokój”, mianownik) – toa („pokoju”, dopełniacz).

Zaimki osobowe mają dwie formy: krótką (nieakcentowaną) i pełną (akcentowaną).

Czasowniki estońskie nie mają kategorii aspektu. Są dwa czasy gramatyczne: teraźniejszy i przeszły (prosty lub niedokonany, dokonany perfectum i zaprzeszły). Czas przyszły wyrażany jest albo poprzez formę czasu teraźniejszego albo poprzez formy analityczne wraz z czasownikiem: hakkama „zaczynać” (lub saama „móc, być w stanie coś zrobić”):

ma kirjutan
piszę/napiszę/będę pisać
ma hakkan kirjutama
zacznę pisać (właśnie teraz)
ma saan kirjutada
mogę pisać

Język estoński ma 4 tryby:

oznajmujący: Ta laulab hästi. („On śpiewa dobrze.”)
warunkowy: Ta laulaks hästi. („On śpiewałby lepiej.”)
cytatywny (ang. quotative): Ta laulvat hästi. („(Oni mówią, że) on śpiewa dobrze.”)
rozkazujący: Ta laulgu hästi! („Niech on zaśpiewa dobrze!”)

Możliwe jest utworzenie czterech imiesłowów z czasownika – w stronie czynnej i biernej w czasach teraźniejszym oraz przeszłym – a także jedno gerundium: looma („tworzyć”): loov („tworząc”, imiesłów teraźniejszy czynny), loodav („będąc tworzonym”, imiesłów teraźniejszy bierny), loonud, („będąc tworzącym”, imiesłów przeszły czynny), loodud („zostawszy stworzonym”, imiesłów przeszły bierny).

Słowotwórstwo i słownictwo

Język estoński posiada wiele słów, składających się z dwóch, trzech, czterech lub więcej komponentów:

suur/linn
duże miasto
vihma/piisad
krople deszczu
pôllu/majandus/iilikool
uniwersytet rolniczy

Lingvopedia