Schrijfsystemen
"Hoe zet je dat op papier"
Een schrijfsysteem is een georganiseerde methode voor het opslaan en overbrengen van berichten op basis van een taal. Meestal is schrijven visueel (minder vaak tactiel) met een set van tekens of symbolen.
Classificatie
In het algemeen zijn er drie hoofdsoorten van schrijfsystemen:
- alfabetten
- verzamelingen lettergrepen
- verzamelingen logogrammen
Alfabetten gebruiken een standaard stel letters die de medeklinkers en klinkers voorstellen van een gesproken taal. De overeenkomst is bijna nooit één-op-één. Meestal stellen verschillende letters één foneem voor en/of worden meerdere fonemen vertegenwoordigd door eenzelfde letter. Als alternatief kan een reeks van twee of meer letters een enkel foneem vertegenwoordigen.
Relaties tussen letters en fonemen in een alfabetisch schrift. Let op de stille letters 's' en 't'.
Verzamelingen lettergrepen bestaan uit symbolen die lettergrepen vertegenwoordigen (die beschouwd worden als bouwstenen van de woorden).
De betrekkingen tussen teken en lettergreep in lettergrepenschrift. Let op de weergave van een enkele medeklinker [n]. (De naam van een dwergplaneet 90377 Sedna in Inuktitut)
Logogrammen zijn tekens die overeenkomen met woorden, morfemen of andere semantische eenheden.
Esperanto = "universum" + language = (generatie/wereld/tijdperk + grens/domein) + taal
Relaties tussen tekens en morfemen in een logografisch schrift. "世界" is een leenwoord uit het Sanskriet en zijn betekenis is ondoorzichtig voor moderne sprekers.
De opdeling is niet heel duidelijk afgetekend - er zijn schrijfsystemen die elementen uit andere categorieën hebben, bijvoorbeeld het Engelse symbool & staat voor het woord (semantische eenheid) and (en), en niet een klinker of een medeklinker.
Er zijn ook enkele klassen van schrijfsystemen die variaties van andere zijn. Bijvoorbeeld een abjad is een alfabet, waar medeklinkers worden geschreven, maar de meeste klinkers zijn er niet. Typische voorbeelden zijn de Arabische en Hebreeuwse schriften. In een abugidas hebben de medeklinkers een volledige vorm terwijl de klinkers aangegeven worden met wijzigingen of aanvullingen op de medeklinkers. Typische voorbeelden zijn het Amhaarse schrift van Ethiopië of Devanegari (en aanverwante) schriften van India.
Schrijfwijzen
Schrijven wordt meestal uitgevoerd door merktekens aan te brengen op een 2D oppervlak, in specifieke vormen. Materialen die kunnen gebruikt worden (en werden) om op te schrijven omvatten papier (de meest voorkomende tot voor kort), steen, klei, zand, dierenhuid, berkenbast of zelfs, symbolisch, de lucht (uitgevoerd (fictief) door een protagonist van Kurt Vonnegut's Galapagos) en vele andere materialen.
De merktekens kunnen onder meer worden gemaakt door te verven, in te snijden, te branden, in te drukken of af te drukken.
Een schrijfsysteem is een abstract begrip - letters kunnen verschillende vormen (zoals de Latijnse a en a) aannemen en nog steeds worden beschouwd als dezelfde letter, of zouden er gelijk kunnen uitzien (zoals de Latijnse c en de Cyrillische c) maar verschillende klanken voorstellen.
Verschillende niet-visuele representaties van letters worden niet beschouwd als afzonderlijke schriften - de meest bekende zijn Braille, een tactiel schrift bestaande uit bultjes, die moet worden gevoeld door aanraking (gebruikt door visueel gehandicapten); internationale maritieme signaalvlaggen, waar de letters worden voorgesteld door diverse vlaggen; Morse code, waar de letters worden weergegeven door "punten" en "streepjes", hetzij door tonen, flitsen of geluidssignalen; en computercoderingen, waarbij de tekens zuiver abstract weergegeven worden als een opeenvolging van bits.
Schrijfrichting
De gewone schrijfrichting is van links naar rechts en van boven naar beneden, waarbij de tekst wordt aangebracht in lijnen. Soms kan de tekst verticaal worden geschreven (meestal als gevolg van de beperkte ruimte, zoals op straatborden of spandoeken) en dan is de richting van boven naar beneden en dan van links naar rechts.
Opvallende uitzonderingen zijn de Arabische en Hebreeuwse schriften, die van rechts naar links worden geschreven, dan van boven naar beneden.
Leesrichting, modern Arabisch schrift
Chinees en Japans kunnen ook van links naar rechts geschreven worden, en dan van boven naar beneden, maar de traditionele manier van schrijven was verticaal, van boven naar beneden en dan van rechts naar links (in kolommen). Beide talen worden vaak geschreven op deze manier.
Het Mongoolse traditionele schrift (nog steeds gebruikt in Binnen-Mongolië in China) is verticaal geschreven, van boven naar beneden en dan van links naar rechts.
Schriften in Europa
Een grote meerderheid van de belangrijkste talen in Europa gebruikt het Latijnse schrift. De meeste ervan voegen diakritische tekens of extra letters (zoals Ijslandse ð, þ) toe. Het Bulgaarse, Servisch, Macedonisch, Wit-Russisch, Oekraïens en Russisch gebruiken het cyrillische schrift, elk met lichte variaties van bepaalde letters. Het Servisch wordt ook vaak met behulp van het Latijnse schrift geschreven. De zigeunertaal (hoewel zelden geschreven) wordt geschreven in het Cyrillisch in landen waar de hoofdtaal dat schrift gebruikt .
Het Grieks is op dit ogenblik de enige taal die het Griekse alfabet gebruikt. Evenzo worden op de grens tussen Europa en Azië het Georgisch en Armeens beide geschreven in hun eigen specifieke alfabetten.