Rusa
Русский язык
Русский язык
> 150 000 000
Rusio, Belorusio, Kazaĥio, Kirgizio, Abĥazio, Taĝikio
Ukrainio, Usono, Rumanio
Uzbekujo, Israelo, Latvio, Moldavio, Turkmenio, Germanio, Kanado, Brazilo, Finnlando, Litovio, Francio, Aŭstralio, Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, Kubo, Britio, Estonio, Azerbajĝano, Kartvelio, Armenio, Norvegio
Laŭ datumoj de la Eŭropa Komisiono la rusan parolas 6 % de la loĝantoj de EU (ĉirkaŭ 30 milionoj). Ĝi estas la sepe plej uzata lingvo en EU kaj oke en la mondo.
Rusaj verboj estas dividitaj al du kategorioj nomitaj aspektoj, depende de tio, ĉu ili signifas daŭran procezon (neperfektivaj verboj) aŭ finitan agon (perfektivaj verboj). Neperfektivaj verboj havas tri tempojn (pasintan, nunan kaj estontan), dum perfektivaj havas nur pasintan kaj estontan tempojn, sed ne havas nunan tempon.
Pasinta tempo | Nuntempo | Estonta tempo |
---|---|---|
Что делал?
Kion vi faris?
Я писал письмо
Mi skribis leteron. (Ni ne scias, ĉu li finskribis ĝin aŭ ne.)
|
Что делаю?
Kion mi faras?
Пишу
Mi skribas.
|
Что буду делать?
Kion mi faros?
Буду писать
Mi skribos. (Ni denove ne scias, ĉu li finskribos la leteron aŭ lasos ĝin nefinita.)
|
Что сделал?
Kion vi faris?
Написал
Mi (fin)skribis.
|
- |
Что сделаю?
Kion mi faros (ĝisfine)?
Напишу
Mi skribos (ĝisfine).
|
Estas 6 kazoj en la rusa. Ili estas montrataj per finaĵoj kaj indikas la rolon, kiun ludas substantivo en frazo kaj respondas demandojn de la tipo “kiu”, “kiun”. Substantivoj kaj substantivecaj vortoj estas grupigitaj al deklinaciaj paradigmoj laŭ la uzataj finaĵoj.
La rusa lingvo estas tre riĉa. Diversaj variaĵoj (aŭ lingvoniveloj) estas uzataj. Ekzemple, en negoca letero aŭ oficiala dokumento oni uzas vortojn kaj konstruojn, kiujn oni malverŝajne uzus en ĉiutaga vivo (eĉ en tre serioza konversacio). Necesas kulturi altan lingvan konscion por kapabli elekti la taŭgajn vortojn. Edukiteco, vivmaniero kaj ofte la maniero, laŭ kiu ili volas esti vidataj kaj akceptataj de aliuloj, influas la lingvajn elektojn de homoj.
Rusoj havas tri nomojn: personan, patran kaj familian.
persona nomo | patronomo | familia nomo |
---|---|---|
Иван Ivan |
Владимирович Vladimirovich |
Петров Petrov |
Анна Anna |
Ильинична Il'inichna |
Сидорова Sidorova |
Patronomoj estas faritaj el la persona nomo de la patro:
nomo de la patro | vira patronomo | virina patronomo |
---|---|---|
Иван Ivan |
Иванович Ivanovich |
Ивановна Ivanovna |
Владимир Vladimir |
Владимирович Vladimirovich |
Владимировна Vladimirovna |
Илья Il'ya |
Ильич Il'ich |
Ильинична Il'inichna |
La persona nomo kaj patronomo (Иван Владимирович, Анна Ильиничена) estas uzataj alparolante superulojn, pliaĝulojn kaj en formalaj situacioj.
Alparoli homojn per ilia familia nomo ne estas tre ofta, oni kutime faras tion en tre formalaj situacioj. Instruistoj en lernejoj ofte alparolas lernantojn per familia nomo: “Сидоров, иди к доске!” (Sidorov, idi k doske! – “Sidorov, iru al la tabulo!”). Ĉefe la plej malsaĝajn: Сергеев, опять ты не сделал домашнее задание! (Sergejev, opjat’ ty ne sdelal domaŝneje zadanie! – “Sergejev, vi denove ne faris viajn hejmtaskojn!”).
Preskaŭ ĉiuj personaj nomoj en la rusa havas deminutivajn formojn:
Ĝenerale, oni nomas infanojn per iliaj deminutivaj formoj: Сереженька [Serjoĵen’ka] (deminutivo de {sound2], [Serguei]), Ирочка [Iroĉka] (deminutivo de Ирина, [Irina]). Oni kutime uzas ilian plenan nomon, kiam ili faris ion malbonan.
Patronomoj ne estas popularaj ekster Rusio. Rusoj vivantaj en eksterlando ofte preferas, kiam oni nomas ilin per deminutiva formo de ilia nomo, ekzemple Дима [Dima] anstataŭ Дмитрий [Dmitrij], Надя [Nadja] anstataŭ Надежда [Nadeĵda].
En malnova Rusio estis uzataj du lingvoj: la eklezia slava kaj la malnova orientslava. Estis unu alfabeto, la cirila. Estas interese, ke tiam la literoj reprezentis ne nur sonojn, sed ankaŭ nombrojn (vidu la tabelon sube). Estis ankaŭ pluraj skribmanieroj, ĉar la reguloj ŝanĝiĝis laŭ la lokoj. En la 11-a jarcento, la sama sono povis esti skribita per pluraj literoj, ekzemple [u] per “у”, “Ѹ” (uk), “Ѫ” (granda jus). Malgraŭ tio, ke estis multaj literoj, diversaj supersignoj estis aldonataj kaj vortoj ne ĉiam estis skribataj plene. Malgraŭ kelkaj ŝanĝoj, skribado de la rusa ne multe faciliĝis ĝis la ortografia reformo de 1918.
Litero | Nombra valoro | Nomo | |
---|---|---|---|
А а | 1 | азъ (azŭ) | |
Б б | боукы (buky) | ||
В в | 2 | вѣдѣ (vědě) | |
Г г | 3 | глаголи (glagoli) | |
Д д | 4 | добро (dobro) | |
Є є | 5 | єсть (estĭ) | |
Ж ж | живѣтє (živěte) | ||
Ѕ ѕ / Ꙃ ꙃ | 6 | ѕѣло (dzělo) | |
З з / Ꙁ ꙁ | 7 | земля (zemlja) | |
И и | 8 | ижє (iže) | |
І і / Ї ї | 10 | и/ижеи (i/ižei) | |
К к | 20 | како (kako) | |
Л л | 30 | людиѥ (ljudije) | |
М м | 40 | мыслитє (myslite) | |
Н н | 50 | нашь (našĭ) | |
О о | 70 | онъ (onŭ) | |
П п | 80 | покои (pokoi) | |
Р р | 100 | рьци (rĭci) | |
С с | 200 | слово (slovo) | |
Т т | 300 | тврьдо (tvrdo) | |
Оу оу / Ꙋ ꙋ | (400) | оукъ (ukŭ) | |
Ф ф | 500 | фрьтъ (frtŭ) | |
Х х | 600 | хѣръ (xěrŭ) | |
Ѡ ѡ | 800 | отъ (otŭ) | |
Ц ц | 900 | ци (ci) | |
Ч ч | 90 | чрьвь (črvĭ) | |
Ш ш | ша (ša) | ||
Щ щ | шта (šta) | ||
Ъ ъ | ѥръ (jerŭ) | ||
Ꙑ ꙑ | ѥры (jery) | ||
Ь ь | ѥрь (jerĭ) | ||
Ѣ ѣ | ять (jatĭ) | ||
Ꙗ ꙗ | я (ja) | ||
Ѥ ѥ | ѥ (je:) | ||
Ю ю | ю (ju) | ||
Ѧ ѧ | (900) | ѧсъ (ęsŭ) | |
Ѩ ѩ | ѩсъ (jęsŭ) | ||
Ѫ ѫ | ѫсъ (ǫsŭ) | ||
Ѭ ѭ | ѭсъ (jǫsŭ) | ||
Ѯ ѯ | 60 | кси (ksi) | |
Ѱ ѱ | 700 | пси (psi) | |
Ѳ ѳ | 9 | фита (fita) | |
Ѵ ѵ | 400 | ижица (ižica) |
Hodiaŭ la rusa alfabeto enhavas 33 literojn (kelkaj el ili aspektas kiel grekaj literoj kaj povas esti rekonataj danke al sia uzo en matematiko):
La rusa alfabeto enhavas 10 vokalojn, 21 konsonantojn kaj 2 signojn. La rusa ortografio reprezentas la elparolon sufiĉe fidele. Ĝenerale, rusaj vortoj estas komprenataj, se oni laŭtlegas ilin politere.
Estas ses vokaloj: /i/, /ɛ/, /a/, /o/, /u/, /ɨ/ kaj ili ne havas distingon de longeco.
Akcento en la rusa estas moviĝema: водá [vodá] – вóды [ˈvodɨ], akvo. Senakcentaj [o] kaj [e] ŝanĝiĝas respektive al [a] kaj [i], ekz. мóре [ˈmorʲe] – м[a]ря [maˈrʲa], maro; лес [lʲes] – л[и]сá [lʲiˈsa], arbaro. Tiu fenomeno nomiĝas redukto. La akcento estas markita skribe nur en vortaroj.
Rusaj konsonantoj povas esti molaj (palatigitaj) aŭ malmolaj (nepalatigitaj) kaj voĉaj (la voĉkordoj vibras dirante ilin) aŭ senvoĉaj (la voĉkordoj ne vibras). La moleco de konsonanto estas markata skribe per la sekva vokalo aŭ per simboloj, malmola signo (ъ) kaj mola signo (ь). La moleco de konsonantoj havas ankaŭ signifan valoron. Ekzemple: мел [mel] (kreto) – мель [mel'] (malprofundaĵo) – la moleco de м estas markita per la sekva е, la moleco de л en la vorto мель per mola signo (ь).
Voĉaj | Senvoĉaj | |
---|---|---|
Paraj | Б В Г Д Ж З |
П Ф К Т Ш С |
Senparaj | Л, М, Н, Р, Й | Х, Ц, Ч, Щ |
Malmolaj | Molaj |
---|---|
La literoj “а”, “о”, “у”, “ы”, “ъ” aŭ foresto de mola signo vortfine indikas, ke la antaŭa konsonanto estas malmola. | La literoj “и”, “е”, “ё”, “ю”, “я”, “ь” indikas, ke la antaŭa konsonanto estas mola (palatigita). |
Б - бык | Бʼ - бег |
В - волк | Вʼ - век |
Г - год | Гʼ - геолог |
Д - дом | Дʼ - дед |
З - зола | Зʼ - земля |
К - кукла | Кʼ - киоск |
Л - луна | Лʼ - люди |
М - мама | Мʼ - миска |
Н - нож | Нʼ - небо |
П - папа | Пʼ - пять |
Р - рот | Рʼ - река |
С - сон | Сʼ - сено |
Т - ток | Тʼ - тетя |
Ф - фантик | Фʼ - фея |
Х - хобот | Хʼ - хитрец |
Ĉiam malmolaj | Ĉiam molaj |
Ш, Ж, Ц | Ч, Щ, Й |