rosyjski
Русский язык
Русский язык
> 150 000 000
Rosja, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan
Ukraina, USA, Rumunia
Uzbekistan, Izrael, Łotwa, Mołdawia, Turkmenistan, Niemcy, Kanada, Brazylia, Finlandia, Litwa, Francja, Australia, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Kuba, Wielka Brytania, Estonia, Azerbejdżan, Gruzja, Armenia, Norwegia
Według danych Komisji Europejskiej językiem rosyjskim mówi 6% populacji Unii Europejskiej (około 30 mln osób). Jest to siódmy co do powszechności użycia język w UE i ósmy na świecie.
Czasowniki rosyjskie dzielą się na dwie kategorie zwane aspektami, w zależności od tego, czy odnoszą się do procesu trwającego (czasowniki niedokonane), czy do działania zakończonego (czasowniki dokonane). Czasowniki niedokonane mają trzy czasy (przyszły, teraźniejszy i przyszły), a dokonane mają jedynie czas przeszły i przyszły.
Czas przeszły | Czas teraźniejszy | Czas przyszły |
---|---|---|
Что делал?
Co robiłeś?
Я писал письмо
Pisałem list.
|
Что делаю?
Co robię?
Пишу
Piszę.
|
Что буду делать?
Co będę robić?
Буду писать
Będę pisać.
|
Что сделал?
Co zrobiłeś?
Написал
Napisałem.
|
- |
Что сделаю?
Co zrobię?
Напишу
Napiszę.
|
W rosyjskim jest 6 przypadków. Są one ukazywane za pomocą końcówek i wskazują rolę, jaką rzeczownik (lub inna część mowy) pełni w zdaniu. To, w jakim przypadku występuje wyraz, zależy od znaczenia (i od odpowiadającego mu pytania: kto, komu itp.). W zależności od typów końcówek rzeczowniki i imienne części mowy są pogrupowane w deklinacje.
Rosyjski jest bogatym językiem. Używa się różnych jego odmian (rejestrów). Na przykład w oficjalnych dokumentach lub listach stosuje się konstrukcje i wyrażenia, których nie używa się w codziennym życiu (nawet w całkiem poważnych rozmowach). Trzeba dobrze opanować subtelne zasady kultury języka, aby dokonywać wyboru właściwego słowa i nie popełnić błędu. Sposób, w jaki dana osoba używa różnych stylów języka, może odzwierciedlać jej umiejętności, styl życia i często także sposób, w jaki chce być postrzegana i oceniana przez innych.
W rosyjskim na pełną nazwę osoby składają się trzy elementy: imię, imię odojcowskie oraz nazwisko.
imię | imię odojcowskie | nazwisko |
---|---|---|
Иван Ivan |
Владимирович Vladimirovich |
Петров Petrov |
Анна Anna |
Ильинична Il'inichna |
Сидорова Sidorova |
Imię odojcowskie jest tworzone od imienia ojca:
imię ojca | imię odojcowskie męskie | imię odojcowskie żeńskie |
---|---|---|
Иван Ivan |
Иванович Ivanovich |
Ивановна Ivanovna |
Владимир Vladimir |
Владимирович Vladimirovich |
Владимировна Vladimirovna |
Илья Il'ya |
Ильич Il'ich |
Ильинична Il'inichna |
Połączenia imienia z imieniem odojcowskim (Иван Владимирович, Анна Ильиничена) używa się podczas zwracania się do osób starszych (lub o wyższej pozycji) oraz w sytuacjach formalnych.
Zwracanie się do kogoś po nazwisku praktykowane jest rzadko, jedynie w bardzo formalnych sytuacjach. Nauczyciele w szkole często zwracają się do uczniów po nazwisku: Сидоров, иди к доске! (Sidorov, idi k doske! – „Sidorow, do tablicy!”), a szczególnie często używają nazwisk, gdy karcą uczniów nieposłusznych: Сергеев, опять ты не сделал домашнее задание! (Sergeev, opjat' ty ne sdelal domašnee zadanie! – „Siergiejew, znowu nie odrobiłeś zadania domowego!”).
Prawie wszystkie imiona rosyjskie można zdrabniać:
Na ogół do dzieci mówi się przy użyciu zdrobnień: Сереженька [Serezhen'ka] (zdrobnienie od Сергей, [Sergej]), Ирочка [Irochka] (zdrobnienie od Ирина, [Irina]). Dzieci nazywa się pełnym imieniem zwykle wtedy, jeśli zrobiły coś złego.
Imiona odojcowskie nie są popularne poza Rosją. Rosjanie mieszkający za granicą często wolą być nazywani za pomocą zdrobniałych form ich imion, np. Дима [Dima] zamiast Дмитрий [Dmitrij], Надя [Nadya] zamiast Надежда [Nadezhda].
W dawnej Rusi używano dwóch języków: cerkiewnosłowiańskiego i staroruskiego. Był jeden alfabet – cyrylica. Co ciekawe, litery oznaczały w tamtych czasach nie tylko dźwięki, ale także liczby (patrz tabela poniżej). Co więcej, sposoby pisania nie były ujednolicone, reguły były różne w różnych miejscach. Niemniej jednak, już w XI wieku ten sam dźwięk mógł być oznaczany przez kilka liter, np. dźwięk [u] był oznaczany poprzez “y”, “Ѹ” (uk), “Ѫ” (duży jus). Chociaż było wiele liter, dodawano nad nimi w indeksie górnym różne symbole, a wyrazy nie zawsze były pisane w całości. Pomimo pewnych zmian nauka pisania w języku rosyjskim nie stała się o wiele łatwiejsza aż do reformy ortografii w 1918 roku.
Litera | Wartość liczbowa | Nazwa | |
---|---|---|---|
А а | 1 | азъ (azŭ) | |
Б б | боукы (buky) | ||
В в | 2 | вѣдѣ (vědě) | |
Г г | 3 | глаголи (glagoli) | |
Д д | 4 | добро (dobro) | |
Є є | 5 | єсть (estĭ) | |
Ж ж | живѣтє (živěte) | ||
Ѕ ѕ / Ꙃ ꙃ | 6 | ѕѣло (dzělo) | |
З з / Ꙁ ꙁ | 7 | земля (zemlja) | |
И и | 8 | ижє (iže) | |
І і / Ї ї | 10 | и/ижеи (i/ižei) | |
К к | 20 | како (kako) | |
Л л | 30 | людиѥ (ljudije) | |
М м | 40 | мыслитє (myslite) | |
Н н | 50 | нашь (našĭ) | |
О о | 70 | онъ (onŭ) | |
П п | 80 | покои (pokoi) | |
Р р | 100 | рьци (rĭci) | |
С с | 200 | слово (slovo) | |
Т т | 300 | тврьдо (tvrdo) | |
Оу оу / Ꙋ ꙋ | (400) | оукъ (ukŭ) | |
Ф ф | 500 | фрьтъ (frtŭ) | |
Х х | 600 | хѣръ (xěrŭ) | |
Ѡ ѡ | 800 | отъ (otŭ) | |
Ц ц | 900 | ци (ci) | |
Ч ч | 90 | чрьвь (črvĭ) | |
Ш ш | ша (ša) | ||
Щ щ | шта (šta) | ||
Ъ ъ | ѥръ (jerŭ) | ||
Ꙑ ꙑ | ѥры (jery) | ||
Ь ь | ѥрь (jerĭ) | ||
Ѣ ѣ | ять (jatĭ) | ||
Ꙗ ꙗ | я (ja) | ||
Ѥ ѥ | ѥ (je:) | ||
Ю ю | ю (ju) | ||
Ѧ ѧ | (900) | ѧсъ (ęsŭ) | |
Ѩ ѩ | ѩсъ (jęsŭ) | ||
Ѫ ѫ | ѫсъ (ǫsŭ) | ||
Ѭ ѭ | ѭсъ (jǫsŭ) | ||
Ѯ ѯ | 60 | кси (ksi) | |
Ѱ ѱ | 700 | пси (psi) | |
Ѳ ѳ | 9 | фита (fita) | |
Ѵ ѵ | 400 | ижица (ižica) |
Obecnie alfabet rosyjski zawiera 33 litery (niektóre z nich wyglądają jak litery alfabetu greckiego i można je rozpoznawać dzięki ich użyciu w matematyce):
Alfabet rosyjski zawiera 10 liter oznaczających samogłoski, 21 oznaczających spółgłoski i 2 znaki. Pisownia rosyjska odzwierciedla wymowę bardziej niż język angielski. Wyrazy rosyjskie na ogół będą zrozumiałe, jeśli zostaną przeczytane litera po literze.
Jest 6 samogłosek /i/, /ɛ/, /a/, /o/, /u/, /ɨ/. Nie są one klasyfikowane według długości.
Akcent w języku rosyjskim jest zmienny: водá [vodá] – вóды ['vodɨ] «woda – wody». Samogłoski nieakcentowane [o] i [e] zmieniają się odpowiednio w [a] oraz [i], np. мóре ['morʲe] – м[a]ря [ma'rʲa], «morze – morza»; лес [lʲes] – л[и]сá [lʲi'sa], «las – lasy». Jest to tzw. redukcja. W języku rosyjskim akcent oznacza się wyłącznie w słownikach.
Spółgłoski rosyjskie mogą być miękkie (palatalizowane) i twarde (niepalatalizowane), oraz dźwięczne (struny drgają podczas mówienia) i bezdźwięczne (struny głosowe nie drgają podczas mówienia). Twardość i miękkość spółgłosek jest zaznaczana w pisowni poprzez samogłoskę lub symbole – znak twardy (ъ) i znak miękki (ь). Miękkość spółgłosek ma także wartość semantyczną. Przykłady: мел [mel] (kreda) – мель [mel'] (mielizna) – miękkość M jest zaznaczona przez następującą po niej literę e, miękkość л w słowie мель – za pomocą znaku miękkiego (ь). Spółgłoski tworzą pary dźwięczna/bezdźwięczna oraz twarda/miękka.
Dźwięczne | Bezdźwięczne | |
---|---|---|
Pary | Б В Г Д Ж З |
П Ф К Т Ш С |
Bez par | Л, М, Н, Р, Й | Х, Ц, Ч, Щ |
Twarde | Miękkie |
---|---|
Litery „а”, „о”, „у”, „ы”, „ъ” oraz brak znaku miękkiego na końcu wyrazu wskazują, że poprzednia spółgłoska jest twarda. | Litery „и”, „е”, „ё”, „ю”, „я”, „ь” wskazują, że poprzednia spółgłoska jest miękka (palatalizowana). |
Б - бык | Бʼ - бег |
В - волк | Вʼ - век |
Г - год | Гʼ - геолог |
Д - дом | Дʼ - дед |
З - зола | Зʼ - земля |
К - кукла | Кʼ - киоск |
Л - луна | Лʼ - люди |
М - мама | Мʼ - миска |
Н - нож | Нʼ - небо |
П - папа | Пʼ - пять |
Р - рот | Рʼ - река |
С - сон | Сʼ - сено |
Т - ток | Тʼ - тетя |
Ф - фантик | Фʼ - фея |
Х - хобот | Хʼ - хитрец |
Zawsze twarde | Zawsze miękkie |
Ш, Ж, Ц | Ч, Щ, Й |