Wprowadzenie

Termin „język rumuński“ jest niekiedy używany w znaczeniu bardziej ogólnym, które obejmuje cztery języki lub dialekty: dakorumuński, arumuński, meglenorumuński i istrorumuński. Stopień wzajemnej zrozumiałości tych czterech języków jest niski. Stanowią one pochodne odmian romańskich używanych zarówno na północ, jak i południe od Dunaju, przed osadzeniem się plemion słowiańskich na południe od tej rzeki. Te cztery języki bywają także określane jako języki wschodnioromańskie. Kiedy terminu „język rumuński“ używa się w takim szerszym znaczeniu, termin dakorumuński jest używany dla określenia właściwego języka rumuńskiego.

Historia

Język rumuński wywodzi się z łaciny ludowej, przyjętej w Dacji w pierwszych wiekach naszej ery. Historia języka wschodnioromańskiego między trzecim wiekiem a rozwojem języka protorumuńskiego do X wieku, kiedy obszar ten był włączony do sfery wpływów Imperium Bizantyjskiego, jest nieznana.

Język rumuński nie był poświadczany w czasach średniowiecza, pierwsze zapisy w tym języku datują się dopiero na początek XVI wieku.

Najstarszym istniejącym dokumentem pisanym po rumuńsku jest list Neacșu (1521 rok), pisany cyrylicą. Cyrylicę stosowano (obok pisma łacińskiego) do 1860 roku, kiedy oficjalnie wprowadzono rumuńską ortografię łacińską.

Związek z językiem mołdawskim

Ujęcie, zgodnie z którym język mołdawski jest językiem odrębnym od rumuńskiego, było silnie propagowane w Mołdawskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republice Radzieckiej (ustanowionej w 1924 roku). Elementem takich działań było używanie cyrylicy do zapisywania tego języka. W 1932 roku system pisma został oficjalnie zmieniony na alfabet łaciński, a ortografię ujednolicono ze standardowym językiem rumuńskim. Trendy te uległy zmianie w 1938 roku, kiedy to cyrylica stała się ponownie oficjalnym alfabetem i była nim w Mołdawskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej (do której włączono w 1940 Besarabię zaanektowaną od Rumunii) w latach 1940 do 1989, kiedy to znowu jako oficjalny ustanowiono alfabet łaciński (ponownie identyczny jak w rumuńskim). W roku 1991 nazwę republiki zmieniono z Republica Sovietică Socialistă Moldovenească (Mołdawska Socjalistyczna Republika Radziecka) na Republica Moldova (Republika Mołdawii lub Mołdowa), co jest przyczyną podwójnej nazwy Mołdawia/Mołdowa w wielu językach.

Odrębny region Naddniestrza (Transnistrii) nadal używa cyrylicy i określa swój język jako mołdawski.

Gramatyka

Rumuński jest jedynym językiem romańskim, w którym rodzajniki określone są enklityczne, czyli dołączane na końcu rzeczownika (jak w skandynawskim, bułgarskim i macedońskim) a nie na początku (proklityczne). Zostały one ukształtowane, jak w innych językach romańskich, z łacińskich zaimków wskazujących.

Rzeczowniki w języku rumuńskim występują w trzech rodzajach: męskim, żeńskim i nijakim. Rzeczowniki w rodzaju nijakim zachowują się jak męskie w liczbie pojedynczej, a jak żeńskie w liczbie mnogiej, inaczej niż łacińskie rzeczowniki rodzaju nijakiego, które odróżniały się od pozostałych rodzajów.

Rzeczowniki, które w swej podstawowej formie (liczba pojedyncza, mianownik, brak rodzajnika) kończą się spółgłoską lub samogłoską/półsamogłoską -u, są najczęściej rodzaju męskiego bądź nijakiego; jeśli kończą się one na -ă lub na -a, są zwykle rodzaju żeńskiego.

Język rumuński odziedziczył z łaciny pięć przypadków: mianownik, dopełniacz, celownik, biernik i wołacz. Morfologicznie mianownik i biernik są identyczne w przypadku rzeczowników; podobnie, dopełniacz i celownik mają wspólną formę (pary te są jednak różne w odmianie zaimków osobowych). Wołacz jest zwykle ograniczony do rzeczowników denotujących ludzi lub przedmioty, do których zwracamy się bezpośrednio, a współcześnie istnieje tendencja do używania mianownika zamiast wołacza.

Łamańce językowe

• Pipotele priponite în panoplia paralelipipedelor pompau pipăind pampoanele laptopurilor.
• Mormolocii momiți mimetic comemoraseră ramificațiile milimetrice în magazin în dendometacinul lucidității memorialisticii înmărmurite numismatic.
• Am o vâjâitoare care vâjâie ca un avion vâjâitor. Vâjâie tare vâjâitoarea, dar mai tare vâjâie avionul vâjâietor.
• Când am zis c-am zis c-om zice, că tu zici c-am zis c-om zice, nici n-am zis c-am zis c-om zice, da tu zici c-am zis c-om zice.
• Știu că știu că știu că-i știucă şi mai știu că știu că muşcă.